FONỌ́LỌ́JÌ 1

ORÍ KÌÍNÍ^[1]

Ìbéèrè

1.         Sọ àwọn fáwẹ́lì Yorùbá ti a le pin sí isọri wọ̀nyì

i.                    Fáwẹ́lì aránmúpè

ii.                  Fáwẹ́lì àhànupè

iii.                Fawẹ́lì àyánupè

iv.                Fáwèẹ́lì iwájú

v.                  Fáwẹ́lì ẹ̀yìn

Ìdáhùn

i.          Fáwẹ́lì aránnúpè: an, ẹn, in, oọn, un

ii.         Fáwẹ́lì àhánupè: i, u, in, un

iii.        Fáwẹ́lì àyanupè: a, an 

iv.        Fáwẹ́lì ìwájú: i, e, ẹ, in, ẹn

v          Fáwẹ́lì ẹ̀yìn: u, o, ọ, un, ọn

Ìbéèrè

2.         Sọ ìyàtọ̀ tí ó wà láàrìn àwọn fáwẹ́lì wọ̀nyí

            u àti un

            i àti u

            ẹ àti a

            ọ àti ọn

Ìdáhùn

a.         “u” àti “un” jẹ́ fáwẹ́lì àhánupè ẹ̀yìn roboto, ìyàtọ̀ tí o wà níbẹ̀ ní pé “u” jẹ́ àìránmúpè nígbà tí “un” jẹ́ àránmúpè.

b.         “i” jẹ́ fáwẹ́lì àhánupè ìwàjú pẹrẹsẹ nígbà tí “u” náà jẹ́ fáwẹ́lì àhánupè ṣùgbọ́n ‘u’ jẹ́ fáwẹ́lì ẹ̀yin roboto. 

d.         “e” jẹ́ fáwẹ́li ìwàju, ètè rí pẹrẹsẹ nígbà tí a pè é ṣùgbọ́n fáwẹ́li “a” jẹ́ fáwẹ́lì àárin pẹrẹsẹ

e.         “ọ” àti “ọn”: “ọ” jẹ́ fáwẹ́li èyin roboto “ọn” jẹ́ fáwẹ́lì èyìn roboto ìyàtọ wọn ni pé, “ọ” jẹ́ fáwẹ́lì àìrànmúpè “ọn” jẹ́ fáwẹ́lì àránmúpè.

Ìbéèrè

3.         Kín ni ọ̀na mẹ́rin ti a fi máa ń ṣe àpéjúwe fáwélì

Ìdáhùn

i.          Gíga odidi ahọ́n

ii.         Giga ìwájú tàbí ẹ̀yìn ahọ́n

iii.        Ipò ètè

iv.        Ipò àfàsé

Ìbéèrè

4.         Ṣe àpèjúwé ìkọ̀ọ̀kan nínú àwọn fáwẹ́lì wọ̀nyí:

            ẹ, in, ẹn, a, o

           

Ìdáhùn

e: fáwẹ́lì àyànudíẹ̀pè, ìwájú, pẹrẹsẹ, àìránmúpè

            in: fáwẹ́lì ahánupè, iwájú, pẹrẹṣẹ, àránmúpè

            ẹn: fáwẹ́lì àyanudíẹ̀pè, ìwájù, pẹrẹṣẹ, àránmúpè

            a: fáwẹ́lì àyanupè àárín, pẹrẹsẹ, àìránmúpè

            ọ: fáwẹ́li àyanúdíẹ̀pè, ẹ̀yìn, roboto, àìránmúpè

Reference

Bamgbose, A. (1990), Fonọ́lọ́jì àti Gírámà Yorùbá.

Ibadan: University Press Limited.

---

[1] Alimi Paul Oluwole ni ó kọ bébà yìí.